Pandemia COVID-19 która pojawiła się na świecie pod koniec 2019 roku miała negatywne skutki na rozwój rynku transakcji M&A na świecie. Z drugiej strony w wielu przypadkach transakcje M&A mogą być kluczowym elementem w strategiach rozwoju podmiotów gospodarczych w dobie COVID-19. Pojawienie się w połowie 2020 roku szczepionek przeciwko COVID-19 daje nadzieję na wyjście z zaistniałego kryzysu gospodarczego począwszy od II kwartału 2021 roku. Będzie to oznaczało powrót do finalizowania zawieszonych w tym okresie transakcji M&A, których znaczna część została zaniechana. [1] Uważa się, że COVID-19 doprowadzi do zmiany zasad i zwyczajów gospodarczych panujących w wybranych sektorach gospodarki. Dodatkowo przyspieszy pojawianie się ofensywnych przejęć na rynku i zintensyfikuję nowe formy współpracy pomiędzy branżami oraz podmiotami gospodarczymi. W celu realizacji tych działań, przedsiębiorstwa będą zmuszone przebudować strategiczne i finansowe zamierzenia oraz podejmować działania uwarunkowane na zabezpieczenie pozycji rynkowej. Jak wynika z raportu firmy doradczej Deloitte „M&A and COVID-19: Charting new horizons” znaczący wpływ na kształtowanie warunków w nowej sytuacji będą miały transakcje M&A.
W latach 2014-2019 wartość podpisanych umów w ramach transakcji M&A w każdym roku przekraczała 3 bln USD. Ta sytuacja została zastopowana pojawieniem się COVID-19. W celu powrotu do dynamicznego rozwoju rynku M&A będą niezbędne istotne zmiany strukturalne i systemowe. Proces ten nie będzie przebiegał w sposób równomierny dla poszczególnych krajów oraz różnych sektorów gospodarki. Wiele z tych zmian będzie polegała na dokonywaniu szybkich transakcji M&A
w celu przyśpieszenia dokonywanych transformacji[2].
COVID-19 spowodował zmianę otoczenia gospodarczego, co ma i będzie miało wpływ na rynek M&A. Podmioty gospodarcze powinny rozpocząć wdrażanie nowych strategii rozwoju, takich jak:
- wspólne inwestycje z przedsiębiorstwami private equity (w tym venture capital),
- partnerstwa,
- zaangażowanie się w rozwój nowoczesnych technologii (rozwiązania w zakresie pracy zdalnej czy też wykorzystanie analityki danych i narzędzi sztucznej inteligencji -AI w przeprowadzeniu procesów transakcyjnych itp.),
- współpraca z instytucjami rządowymi,
- międzysektorowe sojusze ze specjalistami w poszczególnych dziedzinach.
Wszystkie powyższe działania strategiczne są ukierunkowane na realizację transakcji M&A , które na koniec powinny przynieść odpowiedni poziom synergii i rozwoju w ograniczonym przedziale czasowym.
Biorąc pod uwagę powyższe aspekty podmioty gospodarcze będą wdrażały w działalności operacyjnej i strategicznej defensywne lub ofensywne strategie.
Defensywne strategie na rynku transakcji M&A dla podmiotów gospodarczych, które walczą o przetrwanie będą wynikać z konieczności zabezpieczenia przyszłości. Na skutek ich trudnej sytuacji finansowej podmioty te będą przeprowadzały procesy optymalizacyjne polegające głównie na pozbywaniu się zbędnych aktywów (przedsiębiorstw zależnych krajowych, jak i zagranicznych), które nie wykorzystywały w pełni potencjału ekonomicznego bądź nie wpisywały się w strategię podmiotu macierzystego. W wyniku sprzedaży aktywów nie generujących spodziewanych korzyści ekonomicznych, podmioty macierzyste będą mogły tym samym odzyskiwać wartość dla właścicieli. Te, które przed COVID-19 dokonały transakcji M&A będą zmuszone do przyspieszenia procesów fuzji
i przejęć oraz wynikającej z tego synergii. Inne zaś borykające się z brakiem kapitału będą rozważać sojusze lub współinwestowanie związane z podstawową działalnością operacyjną (tym samym zmniejszając poziom ryzyka i wymaganych nakładów kapitałowych). Dogodnym sposobem do budowania wartości długoterminowo mogą być szeroko pojęte transakcje M&A (Private Equity lub Venture Capital) w istniejące podmioty albo w nowo powstające projekty inwestycyjne.
Ofensywne strategie na rynku transakcji M&A dotyczą podmiotów gospodarczych, które są silne finansowo i strategicznie oraz dążą do zdobycia wiodącej pozycji na rynku. Takie strategie będą oparte na sojuszach z dużymi partnerami o profilu specjalistycznym lub przejmowaniu start-upów działających w sektorze innowacji technologicznych i informatycznych. Wszystko to celem tworzenia nowych produktów bądź usług, które sprostają wymaganiom klientów w post pandemicznej rzeczywistości gospodarczej. Tu trzeba podkreślić, że popularnością cieszą się nowe cyfrowe kanały, modele operacyjne bazujące na modelu agile[3] i dużym znaczeniu poszczególnych ogniw łańcucha dostaw (przykładowo popularnej sprzedaży Internetowej). Te podmioty wykorzystają rynek transakcji M&A do zmiany realizowanych modeli dążąc do wzrostu wartości dla właścicieli, chroniąc swoją bazę klientów, łańcuchy dostaw oraz uzupełniając aktualną ofertę o nowe produkty albo usługi.
Przeprowadzone badania rynku wykazały nadal rosnące zainteresowanie transakcjami M&A.
Ze względu na COVID-19 sprzedający aktywa muszą uatrakcyjnić swoją ofertę. Preferowane będą takie, które posiadają duży potencjał ekonomiczny oraz:
- precyzyjnie zdefiniowane cele korporacyjne łączące zrównoważony rozwój z wymiernymi komercyjnymi sukcesami,
- odporne na najbardziej nieprzewidziane sytuacje,
- budowane w zakresie trwałego zaufania wśród szerokiej koalicji interesariuszy .
Potencjalni nabywcy będą w szerszym zakresie dokonywać oceny sprzedawanych aktywów uwzględniając metody oceny ryzyka (analiza wrażliwości oraz analiza scenariuszy) czy też prognozowane wyniki finansowe na poziomie operacyjnym (EBIT, EBITDA czy wynikające z nich przepływy pieniężne lub ostatnio popularyzowany miernik finansowy EBITDAC[4]).
Rynek transakcji M&A w Polsce[5].
W 2020 roku liczba transakcji wzrosła w porównaniu z 2019 rokiem o ok. 28%, ze 179 do 229[6]. Mimo trwającego lockdownu wzrost ten był wynikiem szybkiego rozwoju branży IT, usług finansowych oraz energetyki odnawialnej. Najwięcej zmian właścicielskich w Polsce odnotowano wśród spółek z branży Media/IT/Telecom oraz usług finansowych (tabela 1).
| Kupujący: | Sprzedający | ||
| Media/IT/Telecom | 19% | 57% | Inwestor prywatny |
| Usługi finansowe | 12% | 10% | PE/VC |
| PE/VC | 9% | 4% | Usługi finansowe |
| Usługi (inne) | 8% | ||
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu firmy Navigator Capital oraz FORDATA.
Branża TMT[7] dominowała, co było wynikiem ogólnoświatowego trendu, który okazał się odporny na wprowadzane obostrzenia również w Polsce. Postępująca cyfryzacja ze względu na istniejące obostrzenia dotyczące każdego sektora rozwija się w szybkim tempie. W związku z tym firmy inwestują w rozwiązania e-commerce, big data, rozrywkę, a także poszukają nowoczesnych sposobów na optymalizację prowadzonych procesów.
Zmiany na rynku postępowały również w stosunku do rynku usług finansowych i energetycznych. Trudna sytuacja w jakiej znalazły się małe lokalne banki spowodowała, że stały się celami większych graczy. Dodatkowym czynnikiem były procesy konsolidacyjne w zakresie usług finansowych i ubezpieczeniowych oraz inwestycje w sektorze energetycznym. W 2019 roku jedynie 8 (ok. 4%) spółek z sektora energetyki stanowiło cel transakcyjny, podczas gdy w 2020 roku 19.
(ok. 8%). Było to skutkiem rosnących wymagań UE w sprawie ograniczenia emisji dwutlenku węgla do 2030 roku, oraz cieszącej się dużą popularnością fotowoltaiki.
W 2020 roku fundusze PE/VC dokonały jako kupujący 20 transakcji, co stanowi niski udział w ich potencjale inwestycyjnym. Prognozy mówią jednak o zwiększeniu aktywności funduszy w 2021 roku. Pod koniec 2020 roku nastąpiło zintensyfikowanie działań sektora PE/VC ukierunkowanych na realizacje transakcji M&A, w tym głównie spółek z branży informatycznej i usług internetowych. Proces wyjścia z inwestycji na polskim rynku przez fundusze PE/VC nastąpił w odniesieniu do 24 transakcji.
Rok 2020 pozwolił także wielu polskim firmom z najdynamiczniej rozwijających się sektorów dokonać ekspansji zagranicznej. Zmiany struktury portfela posiadanych podmiotów w branży private equity świadczą o tym, że zarządzający dostrzegli zmianę długoterminowych trendów w gospodarce, będącej wynikiem panującej pandemii COVID-19.[8]
[1] Wartość niezamkniętych umów w pierwszej połowie 2020 roku to 804 mld USD.
[2] Dane pozyskane z raportu Deloitte. M&A and COVID-19 „Charting new horizon” www.deloitte.com 2020
[3] W tym podejściu celem nadrzędnym jest projektowanie produktu, który zaspokaja potrzeby klientów a jego wdrożenie odbywa się jak najszybciej. W oparciu o zachowania konsumentów podmiot gospodarczy wdraża dalsze modyfikacje lub następuje tzw. pivot (pomysł zostaje porzucony i wprowadza się całkowicie nowe rozwiązanie). Główne zasady rozwoju oprogramowania Agile opierając się na 3 założeniach (osoby i interakcje zamiast procesów i narzędzi, oprogramowanie robocze zamiast wszechstronnej dokumentacji, współpraca z klientami zamiast negocjacji umów. Reagowanie na zmianę zamiast wykonywania planu). Źródło: Idzikowski W., Perechuda I., “Organisation transformation in agile approach, a comparative analysis of IT and other sectors” (w trakcie przeglądu), na podstawie: Cooper R. G. (2016, 21-29), Dikert K. et al. (2016, 87-108), Ignatius A. (2016, 10), Pope-Ruark R. (2015, 112-113), Wendler R. (2013, 148-169).
[4] Popularnym miernikiem, który ma normalizować wyniki finansowe obok standardowych EBIT, EBITDA stał się obecnie w terminologii finansowej EBITDAC (Earnings Before Interest Tax, Depreciation & Amortisation and Covid). Coś co zaczęło się od żartu stało się rzeczywistym miernikiem finansowym, który zaczął mieć swoje zastosowanie na rynku M&A. Pierwszym podmiotem który to oficjalnie wprowadził do systemu raportowania był niemiecki producent Schenk Process Holding GmbH, który w raporcie za I kw. 2020 użył pojęcia EBITDAC. Literka C korygująca tradycyjnie wyznaczany miernik EBITDA ma głównie kwantyfikować straty finansowe poniesione przez podmiot ze względu na pandemię COVID-19. Przykładowymi korektami z niej wynikającymi mogą być stracone obroty i zyski, przestoje siły roboczej, koszty wypowiedzianych umów handlowych, leasingowych, problemy w strukturze dostaw, zmniejszenie wydajności pracy ze względu na przejście na pracę zdalną itd. Zyskowność większości podmiotów została negatywnie skorygowana przez pandemię COVID-19, ale niektóre branże zaczęły mocno zyskiwać na tym kryzysie dlatego też literka C może odzwierciedlać wartości dodatnie (zyskowne wartości) lub wartości ujemne (rejestrowane straty).
[5] Poland Fuzje i przejęcia w 2020 roku. Raport przygotowany przez firmy Navigator Capital oraz FORDATA (grudzień 2020 rok).
[6] Stan na 14.12.2020 rok.
[7] Branża TMT (Technology Media Telecommunication) czyli Telekomunikacja, Media, Technologia – branża która dynamicznie się rozwija poprzez fuzje i przejęcia w Polsce. Jeszcze do niedawna rynek był mocno rozdrobniony, a tym samym nieefektywny ekonomicznie. Rozwiązaniem tego problemu stała się konsolidacja, która „na poważnie” zaczęła się od roku 2013. Od tego czasu kiedy doszło do kilku spektakularnych transakcji na rynku TMT (alians Cyfry+ i „n”, zakup Aster przez UPC Polska, kupno Polkomtela przez Spartan Capital Holdings kontrolowany przez Zygmunta Solorza-Żaka oraz przejęcie przez Netię Grupy Telefonia Dialog i Crowley Data Poland) rozpoczął się proces konsolidacyjny, który jak widać po udziale tej branży w strukturze rynku M&A w Polsce odgrywa niebagatelną rolę.
[8] Artur Wilk, Manager-Navigator Capital.
