Giełdy kryptowalutowe są to miejsca koncentracji wymiany kryptowalut pomiędzy użytkownikami. W przeciwieństwie do tradycyjnych giełd zajmujących się obrotem akcjami giełdy kryptowalutowe nie mają formy uregulowanej przez ustawodawstwa krajowe. Same kryptowaluty w większości krajów nie podlegają regulacjom. Tylko kilka z nich zdecydowało się oficjalne na zakazanie posiadania tych instrumentów finansowych. Są to: Bangladesz, Boliwia, Ekwador oraz Kirgistan. Poza tymi krajami handel oraz posiadanie bitcoinów jest dozwolone. Giełdy kryptowalut stanowią dziś centralną część całego ekosystemu aktywów cyfrowych. To za ich pośrednictwem można handlować bitcoinami, ale również altcoinami, takimi, jak ethereum, litecoin, cardano i ripple. Większość giełd ma charakter scentralizowany. Jest zarządzana przez określoną grupę ludzi, która zarabia na prowizjach transakcyjnych oraz innych oferowanych usługach. Z drugiej strony, nie podlegają one kontroli organizacji nadzorujących, co oznacza, że pozostają niezależne od wpływu polityków, banków centralnych czy polityki skarbowej.
Obecnie na rynku funkcjonuje kilkaset kryptogiełd, które różnią się warunkami zawierania transakcji, poziomem bezpieczeństwa czy notowanymi walorami.
Rozwój technologii oraz globalizacja umożliwiły rozwój nowych gałęzi gospodarki oraz handlu. Powszechna dostępność Internetu rozpoczęła erę dokonywania transakcji na odległość bez potrzeby wykorzystania pieniądza papierowego. Główną ideę oraz cel stworzenia bitcoina i następnych kryptowalut opisał w swoim manifeście w 2009 roku twórca, lub grupa jego twórców, o pseudonimie Satoshi Nakamoto. Fundamentalną ideą technologii blockchain, na której bazują wszystkie kryptowaluty, była możliwość bezpośredniego transferu środków między stronami transakcji bez jakiegokolwiek pośrednictwa strony trzeciej czy instytucji. W ciągu następnej dekady bitcoin miał ogromny wpływ na gospodarkę w wymiarze globalnym. Fenomen tego instrumentu polega na całkowitej umowności jego kursu, kreowanego przez popyt i podaż rynkową, a co za tym idzie, nie ma on żadnego pokrycia majątkowego czy prawnego.[1] Mimo to, kapitalizacja rynku kryptowalut wyniosła w połowie 2020 roku około 300 mld USD. Kwota ta stanowi równowartość wyceny banku JP Morgan&Chase, działającego od 2000 roku i należącego do 15 najwyżej wycenianych spółek świata.[2]
Parlament Europejski oraz Europejski Bank Centralny i Europejski Urząd Nadzoru Bankowego, określiły pojęcie kryptowaluty jako: Cyfrowe przedstawienie wartości, które nie jest emitowane przez bank centralny albo organ publiczny, ani nie jest koniecznie dołączane do waluty fiducjarnej, ale jest akceptowane przez osoby fizyczne lub prawne jako środek płatniczy i może być przekazywane, przechowywane lub sprzedawane elektronicznie.[3]
Wedle definicji zaproponowanej przez Europejski Bank Centralny w 2012 roku, wirtualna waluta to rodzaj nieuregulowanego, cyfrowego pieniądza, emitowanego przez jego twórców, wykorzystywanego i akceptowanego przez uczestników danej społeczności czy wirtualnego świata. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego w 2014 roku stanowi, że waluta wirtualna jest cyfrową reprezentacją wartości, która może być przekazywana za pomocą technologii IT i stosowana jako środek wymiany, jednostka rozrachunkowa czy środek przechowywania wartości, jednak nie ma statusu oficjalnego środka płatniczego – tzn. jej wartość nie jest gwarantowana przez żaden rząd czy Bank Centralny, jednak może podlegać regulacjom państwa.[4]
Tożsama definicja została określona przez instytucje naukowe: waluta wirtualna to środek płatniczy niewyemitowany przez żadną instytucję bankową, będący jednostką wymiany pomiędzy emitentem oraz użytkownikiem albo pomiędzy grupą użytkowników, odgrywając rolę uniwersalnego ekwiwalentu w danej sieci, w ściśle określonych granicach i służy głównie do zakupu przedmiotów wirtualnych[5] (takimi przykładami są kryptowaluty Metaverse[6]).
Obroty giełd kryptowalut w Polsce
W 2017 roku zaobserwowano duży wzrost zainteresowania kryptowalutami w Polsce. Dzienne obroty na giełdach kryptowalut zwiększyły się o 1450%, co zostało obliczone poprzez porównanie średnich dziennych obrotów z pierwszego tygodnia października 2016 roku do analogicznego okresu w 2017 roku (wykres 1).
Wykres 1. Dzienne obroty na rynku kryptowalut w Polsce (w mln PLN)
źródło: M. Kacwin, K. Piech, Stan rynku kryptowalut w Polsce oraz możliwe przychody podatkowe budżetu państwa, plik PDF, [data dostępu: 16 stycznia 2023], s. 3.[7]
Całkowite obroty za 2016 rok (08.10.2016-07.10.2017) wyniosły 5,50 mld zł. (wykres 2).[8]
Wykres 2. Skumulowane roczne obroty (w mln PLN)
źródło: M. Kacwin, K. Piech, op.cit., s. 3.
Wykres 3. Procentowy wzrost rocznych obrotów w porównaniu do 2014 roku (08.10.2014-07.10.2015)
źródło: M. Kacwin, K. Piech, op.cit., s. 4.
Na rynku kryptowalut w Polsce funkcjonuje 5 dużych giełd takich, jak: Bitbay[9], Bitmarket[10], Bitmarket24[11], Coinroom[12] oraz Nevbit[13].
Rynek kryptowalut od czasu powstania budził wiele kontrowersji oraz obaw związanych z zagrożeniami, które stwarza obrót walutą wirtualną. Obecnie przeżywa kryzys analogiczny do kryzysu finansowego z 2008 roku. Odpływ kapitału rynku kryptowalut to skutek upadku giełdy FTX. Wywodząca się ze Stanów Zjednoczonych spółka FTX była jedną z największych giełd kryptowalutowych na świecie pod względem obrotów dobowych, przed bankructwem idącym w dziesiątki miliardów dolarów. Jej upadek może zwiastować początek problemów branży. Zaufanie inwestorów zostało mocno podkopane i odbudować je mogą regulacje, za którymi opowiadają się najbardziej zagorzali przeciwnicy. Notowania bitcoina przez dłuższy czas były skorelowane z notowaniami amerykańskiego indeksu NASDAQ. Od momentu upadku giełdy FTX zaobserwowano dywergencję pomiędzy jednym a drugim: NASDAQ rośnie, bitcoin spada.
W ciągu ostatnich lat powstało wiele projektów kryptowalutowych. Podobna sytuacja miała miejsce w trakcie hossy technologicznej z początku lat 2000. Pęknięcie bańki internetowej oczyściło rynek pozostawiając na nim perspektywiczne spółki, które stały się globalnymi liderami, jak Microsoft czy Amazon.
[1] Niektórzy mają bardzo negatywne podejście do kształtowania i funkcjonowania kryptowalut, traktując je jako metodę pośrednią na legalizację nielegalnych środków finansowych pochodzących z czynności kryminalnych (handel narkotykami, wymuszenia, kradzieże itp.). Niektórzy otwarcie uznają inwestorów kryptowalut jako niepoczytalnych – przykładowo Nassim Nicholas Taleb, amerykański ekonomista i filozof powiedział, że wiara w bitcoina — obok wiary w Putina i wielki globalny szczepionkowy spisek — szybko pozwala wykryć idiotów w sieci. W jego opinii Bitcoin to produkt o zerowej wartości lub ujemnej wartości bez rzeczywistej, realnej możliwości wykorzystania produktu. https://www.msn.com/en-us/money/other/the-black-swan-author-says-fdic-bailed-out-bitcoin-as-apex-crypto-reaches-24k.
[2] Ł. Spyra, Rynek kryptowalut w Polsce i jego instytucjonalne uwarunkowania, Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, nr. 3, 2020, s. 69.
[3] Ibidem, s. 70.
[4] Ibidem.
[5] Ibidem.
[6] Wirtualna rzeczywistość rodem z science fiction gdzie gracze wyczekują, kiedy pojawią się pierwsze tytuły oparte na tej technologii, dorównujące klasycznym pozycjom. Jest kilka projektów, w ramach których tworzone są gry i platformy zintegrowane z metaverse. Wiele pozytywnie zapowiadanych kryptowalut metaverse nie sprostało wymaganiom rynku, a ich wartość spadła niemal do zera. W ślad za tym poszły straty inwestorów, którzy pochopnie ulokowali swój kapitał kierując się aurą medialną wokół tego. https://www.business2community.com/pl/kryptowaluty/kryptowaluty-metaverse.
[7] Wykres przedstawia średnią ruchomą dziennych wartości obrotu dla 7 dni na podstawie danych ze stron: bitcoincharts.com, bitinfocharts.com, coinroom.com, coinmarketcap.com uwzględniając giełdy: Bitbay, Bitmarket, Nevbit, Coinroom, Bitmarket24, Bitcurex oraz kryptowaluty: Bitcoin, Lisk, Ethereum.
[8] Na podstawie danych historycznych z giełd: Bitbay, Bitmarket, Nevbit, Coinroom, Bitmarket24, Bitcurex z wykorzystaniem danych z serwisów: bitcoincharts.com, bitinfocharts.com, coinroom.com, coinmarketcap.com, uwzględniając kryptowaluty: Bitcoin, Lisk, Ethereum. Dane mogą różnić się od faktycznych od 100 do 150 mln PLN (tj. od 1,8% do 2,8%).
[9] W 2018 roku giełda BitBay została wpisana na listę ostrzeżeń publicznych KNF za prowadzenie działalności finansowej bez zezwoleń. Po zmianie zarządu w 2021 roku, pozyskała inwestora ze Stanów Zjednoczonych i zmieniła nazwę na Zonda.
[10] Zarząd IQ Partners S.A. (dalej: “Spółka”) informuje, iż w dniu 7 lipca 2019 roku uzyskał informację od Prezesa Zarządu Gyptrade OU z siedzibą w Talinie (Estonia), spółki zależnej od IQ Partners S.A., dotyczącą ryzyka zamknięcia w najbliższym czasie giełdy kryptowalutowej prowadzonej w domenie Bitmarket.pl z uwagi na brak możliwości regulowania zobowiązań przez operatora giełdy tj. spółkę Kvadratco Services Limited z siedzibą w Londynie (Wielka Brytania).
[11] Giełda BitMarket24 zakończyła działalność z dniem 19 lutego 2019 roku. Było to skutkiem konsekwencji związanych z wpisaniem na listę ostrzeżeń publicznych KNF.
[12] Z dniem 5 sierpnia 2019 roku giełda Coinroom złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości z opcją likwidacyjną majątku spółki.
[13] W 2019 roku giełda Nevbit została wpisana przez KNF na listę ostrzeżeń publicznych.
